[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.W jaki sposób to, coogólne, odnosi się do tego, co jednostkowe? Czy istnieje ogół i jaką rolęodgrywa w naszym poznaniu? Oto zagadnienie uniwersaliów, czylipowszechników, zagadnienie szczególnie \ywo dyskutowane wśredniowieczu, wzbogacone o nowe aspekty przez współczesną logikę imatematykę.Główne stanowiska: nomi-nalizm, konceptualizm, realizmumiarkowany, realizm skrajny.22 01.UNIWERSALIA.- Ogół mo\e wystąpić w języku (jako nazwa ogólna), wświadomości (jako pojęcie ogólne) i w sferze transcendentnej względem języka iświadomości poznającej (jako przedmiot ogólny, czyli idea).Nazwa ogólna to wyra\enie,które na mocy swego znaczenia (w danym języku) nadaje się na nazwę dla wieluprzedmiotów, które ma więcej ni\ jeden desygnat.Nazwami ogólnymi są wyra\enia:człowiek, zwierzę rozumne, figura geometryczna, trójkąt, chimera90.Pojęcie ogólne toprzedstawienie myślowe (nieoglądowe), które odnieść mo\na do więcej ni\ jednegoprzedmiotu; to treść myślowa aktu lub90Nie nale\y wiązać podziału nazw na jednostkowe i ogólne z podziałem nazw na puste i niepuste.Zob.I.D ą m b s k a , W sprawie tzw.nazw pustych, Przegląd Filozoficzny" 44 (1948) 77-81.Precyzyjne,właściwe określenie treści i zakresu nazwy nie jest sprawą łatwą.Por.J.L e s z c z y ń s k i , O treścinazw, Studia Logica" 9 (1960) 133-156.148 akt rozumienia czy stosowania (ze zrozumieniem) nazwy ogólnej.Pojęciem ogólnymbywa te\ nazywane znaczenie nazwy ogólnej (w danym języku), przedmiot ogólny toobiektywnie (tzn.niezale\nie od świadomości i języka) istniejący ogół, to (po platońskurozumiana) idea człowieka jako takiego, trójkąta w ogóle.Pojęcia powstają spontanicznie lub są wytworem świadomie podejmowanych operacji.Proces tworzenia pojęć najczęściej nazywa się abstrakcją.Istnieją ró\ne koncepcje naturyabstrakcji, jej odmian.Od czasów Arystotelesa datuje się pogląd o trzech zasadniczychtypach czy stopniach abstrakcji (mianowicie: fizycznej, matematycznej, metafizycznej),przez wielu współczesnych tomistów zarzucony.A b s t r a k c j a - najogólniejokreślając - to czynność myślowa polegająca na pomijaniu w przedmiocie tego, cojednostkowe, ró\nicujące, zmienne, nieistotne, a wydobywaniu tego, co ogólne, wspólne,powtarzające się (stałe), istotne; rezultatem abstrakcji jest abstrakt: pojęcie jako wytwór,jako układ ogólnych treści, struktura myślowa powołana przez intencję formułującej jąświadomości.Odró\nia się abstrakcję uogólniającą (generalizującą) i abstrakcjęizolującą.Przeciwstawia się uniwersalia i t r a n s c e n d e n t a l i a.Pierwsze to pojęciadotyczące jakiejś kategorii przedmiotów, odnoszące się do swych desyg-natówjednoznacznie, drugie to pojęcia ponadkategorialne (powszechnobytowe), dające sięorzekać o swych desygnatach jedynie analogicznie.Te ostatnie odgrywają istotną rolę wmetafizyce typu perypatetyckiego (np.w metafizyce tomistycznej), a wchodzącą w gręanalogię charakteryzuje się w niej jako analogię proporcjonalności właściwej.Transcendentalia (takie jak byt", jedność", coś") tworzy się - według tomizmuegzystencjalnego - nie na drodze abstrakcji (czyli intelektualnego wyodrębnienia jednychtreści, a pominięcia innych, w oderwaniu od faktycznego istnienia przedmiotów), lecz nadrodze separacji (intelektualne oddzielenie - wychodząc od odpowiednich sądów - tego,co transcendentalne, od tego, co kategorialne w bycie)91.Spośród nietomistów swoistość transcendentaliów uwzględnia równie\ T.Cze\owski.Jego zdaniem oprócz przedstawialnych treści (cech) przedmiotom przysługują sposobybycia", takie jak istnienie, konieczność, mo\liwość, piękno czy dobro.Mo\na jestwierdzić (w odpowiedniego typu zdaniach), nie mo\na natomiast przedstawić sobie.Wprawdzie terminy dotyczące tych cech trakto-91Z oryginalną (w znacznym stopniu) teorią transcendentaliów wystąpił M.A.Krąpiec OP.Dyskusja znią: S
[ Pobierz całość w formacie PDF ]