[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.203-204, 212; Kubal a , Wojnabrandenburska, s.239-240; Ka mi e ńs ki , op.cit., s.76.42AGAD, AR, dz.II, ks.21, k.174. Gustawa propozycje podjęcia ofensywy.Szwedzki monarchazmuszony został do odwrotu.31 sierpnia wyruszył z Radomiai przez Zakroczym udał się do Fromborka.W tym czasie załogi szwedzkie wycofywały się równieżz Wielkopolski, ustępując nie tylko przed pospolitym rusze-niem, gromadzącym się pod Kaliszem i Uniejowem, ale takżew myśl traktatu malborskiego oddając prowincję Brandenbur-czykom.Już 20 sierpnia wkroczył do Wielkopolski Waldeck,z Marchii ciągnął korpus generała Dorfflingera, zdobywając16 sierpnia Babimost i obsadzając załogami Międzyrzecz,Zbąszyń i Poznań.Stąd we wrześniu, w ślad za resztą wojskelektorskich, skierował się do Prus Książęcych.Sam FryderykWilhelm 2 września stanął w Królewcu. POLSKIE PLANY OFENSYWNEWojsko Wielkiego Księstwa Litewskiego dzieliło się, wedługprzyjętych przez polską historiografię klasyfikacji, na pięćgrup: wojsko państwowe (zaciężne, pospolite ruszenie i Tatarzylitewscy), samorządowe (formowane na mocy uchwał sej-mików), posiłkowe księcia Kurlandii, który był lennikiemRzeczypospolitej, prywatne i wolontarskie (działające samo-dzielnie).Armia zaciężna, która od 1648 r.istniała stale naLitwie z powodu trwających nieprzerwanie wojen, faktycznienie była wojskiem stałym, tworzono ją zwykle w przypadkuzagrożenia po uprzedniej uchwale sejmowej.Dowództwosprawowali hetmani wielki i polny'.Polityka Jana Kazimierza z początku drugiej połowy XVII w.doprowadziła do rozbicia wojsk Wielkiego Księstwa na dwiefaktycznie niezależne dywizje, zwane prawym i lewym skrzy-dłem.Dowódca lewego skrzydła, hetman polny litewski,w sytuacji wytworzonej decyzjami królewskimi, miał prak-tycznie samodzielną komendę.Hetman wielki mógł przyłączyćpod swoje rozkazy oddziały zaciągnięte przez hetmana polnegodopiero po wyrażeniu przez niego zgody.Sytuacja takaw przypadku osobistych animozji, tym bardziej powstałychz powodu reprezentowania różnych opcji politycznych, w po-1H.W i s n e r, Wojsko litewskie I polowy XVIII wieku, cz.I, Studiai Materiały do Historii Wojskowości", t.XIX, 1973, cz.I, s.95. ważnym stopniu paraliżowała system dowódczy wojsk Wiel-kiego Księstwa Litewskiego.W roku 1654 hetmanem wielkim litewskim został JanuszRadziwiłł, polnym Wincenty Korwin Gosiewski, pełniącyrównież od 1652 r.urząd podskarbiego wielkiego litewskiego.Gosiewski pochodził z rodu ustępującego znaczeniem Radziwił-łom, Pacom czy Sapiehom, jednak zaliczanego już do elitymagnackiej Wielkiego Księstwa Litewskiego.Ojciec Wincente-go, Aleksander, doszedł do krzesła senatorskiego, był wojewodąsmoleńskim, miał też znaczny majątek i był skoligaconyz pierwszymi domami, czterej synowie Aleksandra rodzili sięz Pacówny.Nowy hetman polny, cieszący się wśród współczes-nych opinią utalentowanego statysty, a w wojsku znacznąpopularnością, należał do ludzi blisko związanych z dworemostatniego polskiego Wazy, podkreślało to małżeństwo zawartew 1652 r.z dworką Ludwiki Marii, kasztelanką elbląskąMagdaleną Konopacką.Znalazł się w ten sposób w groniedostojników i senatorów, stronników królewskich, powszechniezwanych zięciami dworu", z racji swych związków matrymo-nialnych z pannami dworskimi królowej, do którego należeliKrzysztof Pac, pózniejszy kanclerz wielki litewski, Jan Kazi-mierz Krasiński, wojewoda płocki, Jan Andrzej Morsztyn,podskarbi wielki koronny, Jan Sobiepan" Zamoyski, starostakałuski, czy wreszcie Jan Sobieski, poślubiwszy już po potopie"Marię Kazimierę d'Arquien, primo voto Sobiepanową" Zamoy-ską.Przynależność Gosiewskiego do stronnictwa dworskiegomiała o wiele większe znaczenie podczas rozpatrywania kandy-datur do wakującej buławy polnej niż kryteria merytoryczne miał on w zamyśle Jana Kazimierza stanowić w armiilitewskiej przeciwwagę dla opozycyjnego Janusza Radziwiłła,kontrolować jego poczynania, a zwłaszcza, jako podskarbi,wydatki na wojsko.Nic więc dziwnego, że hetman wielki, niemogąc się pogodzić z podważeniem swojej pozycji w armii,okazywał niechęć Gosiewskiemu i stosunki między nimiukładały się zle. Skłócenie tych dowódców fatalnie odbiło się na rezul-tatach działań przeciwko wojskom moskiewskim w latach1654-1655.Gosiewski, za aprobatą królewską, nie zamierzałpodporządkować się rozkazom hetmana wielkiego.Radziwiłłdysponując szczupłymi siłami pobił wprawdzie 12 sierpnia1654 r.pod Szkłowem armię kniazia Czerkaskiego, aleduże straty własne zmusiły go do odwrotu.24 sierpniaponiósł porażkę pod Szepielewiczami.Winą za niepowo-dzenie letniej kampanii hetman wielki obarczył Gosiew-skiego, ten nie był dłużny i oskarżył Radziwiłła o mal-wersacje finansowe.Niezgoda hetmanów i niesnaski po-wstałe w jej wyniku w armii nie wróżyły sukcesu nowejkampanii podjętej zimą 1655 r., która istotnie zakończyłasię niepowodzeniem.W rezultacie podjętej latem 1655 r.ofensywy armie cara Aleksego Michajłowicza zajęły większączęść kraju, z Wilnem, pozostawiając pod kontrolą litewskąjedynie %7łmudz.Wiele wątpliwości budzi postawa hetmana polnego w sytu-acji zmienionej atakiem szwedzkim na Rzeczpospolitą.Kon-tynuacja wojny na dwa fronty była oczywiście, wobec ob-nażonej podczas działań w pierwszej połowie roku słabości siłlitewskich, niemożliwa, rozwiązaniem mogło stać się zawarcieporozumienia z jednym z przeciwników.Hetman początkowopoparł opcję Radziwiłła, podpisując, bynajmniej nie podprzymusem, 17 sierpnia w obozie wojskowym w Jaszwojniachtymczasowy akt poddania Wielkiego Księstwa LitewskiegoSzwecji.Jednak już na początku września nawiązał porozu-mienie z przedstawicielami carskimi, a wkrótce próbowałopuścić obóz i ze swoimi oddziałami udać się do Wierzbołowa,gdzie wierne Janowi Kazimierzowi chorągwie zawiązałykonfederację.Został wtedy aresztowany przez Radziwiłłai osadzony najpierw w Kiejdanach, dopiero w styczniu 1656 r.odesłano go do Królewca.W stolicy Prus Książęcych przeby-wała już wtedy jego żona z dziećmi, która jeszcze latemw obawie przed nadciągającymi wojskami moskiewskimi4 Prostki 1656 znalazła schronienie w Olecku2.Dopiero w czerwcu udałosię Gosiewskiemu uciec z Królewca i z siedmioma to-warzyszami, wśród których był Mikołaj Podlodowski,w szwedzkim przebraniu, ryzykując swym strojem zwłaszczapodczas przedzierania się przez Mazowsze, dotarł 26 czerwcapod Warszawę3.Pojawienie się Gosiewskiego w obozie Jana Kazimierzajeszcze przed bitwą warszawską odnowiło spór w łoniedowództwa litewskiego.Janusz Radziwiłł już nie żył, królprzekazał jednak buławę wielką i województwo wileńskiePawłowi Sapieże
[ Pobierz całość w formacie PDF ]