[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Nasze systemakredytowe, dalekie od tego liberalnego patronatu własności, na same się wysilało wyłączenia.Nie przypuszczało ani miast, ani nawet stolicy; nie zregulowało majątku kmieci; wyjęło spoduczestnictwa prawa pomniejsze nawet szlacheckie grunta, które sto złotych ofiary nie wnosiłydo skarbu.Instytucja ta więc w Polszcze kongresowej, mając jedynie na celu większe poje-dyncze majątki, pomijając mniejsze, średnie i drobne, które stanowią ogromną większość wmasie ogólnej ziemskiego majątku województw nadwiślańskich, nie mogła zdziałać tej, którązamierzała, poprawy, nie mogła zapobiec złemu, do którego wykorzenienia nie potrzeba było,prócz szczerej chęci, nadzwyczajnych wysileń.Dobra ziemskie w Królestwie, bez mała wszystkie, były obciążone funduszami duchow-nymi zwanymi wyderkafy.128 Są to pobożne nadania gwoli pewnym obowiązkom religijnym.Jako ofiary dobrowolne wiekować mające, przywiązane do miejsca, nie ulegały te kapitałyani realizacji, ani translokacji.Prócz opłaty procentów nie znały żadnego innego obowiązku.Natura zapisów, wolą partykularnych oznaczona, wyrachowane dogodności dla zapisodawcy idla instytutu nie dopuszczały przymuszonej spłaty tych wierzytelności listami zastawnymi.Zostawione na pierwszym miejscu hipoteki bynajmniej nie uwłaczały bezpieczeństwu tużnastępującej po nich pożyczki kredytowej, która razem z wyderkafami nie przenosiła i pierw-szej połowy wartości dóbr.A ponieważ główny obowiązek opłaty podatków publicznych, zgóry od szacunku gruntu potrąconych, nie przesądzał normalności bezpieczeństwa dla towa-128Niem.Wiederkauf odkup.Były to ufundowane przed wiekami na ogół niewielkie opłaty roczne na rzeczkonkretnego kościoła w zamian za wieczyste dopełnianie określonych posług religijnych.Po rozbiorach pobórtych sum przypadł skarbowi, wraz ze skasowaniem znacznej części majątku kościelnego.77 rzystwa, równie przeto nie mogły szkodzić temu bezpieczeństwu procenta wyderkafowe ra-zem z podatkami wybierane i tymi samymi co podatki egzekucyjnymi środkami od zaleganiastrzeżone.Nie sama teoria usprawiedliwia tę zasadę; popiera ją przykład stowarzyszenia kre-dytowego w Marchii Brandeburskiej, które bynajmniej nie mniemało upośledzać swego bez-pieczeństwa pożyczając i na drugie miejsce hipoteki.Książę Lubecki uparł się jednak przyspłacie wyderkafów i zmienił całą naturę fundacji! Zmuszając właściciela gruntu do spłaty,której obowiązku przodkowie jego się nie podjęli, naruszył bliską styczność beneficjata zmiejscem fundacji; na koniec uszczuplił go w poborze piątej części dochodu.Jakąż mógłmieć do tego przyczynę? Nie inną zapewne, tylko żeby poruszyć, zbić w jedną masę i uspo-sobić do wolnego swego zarządu tę wielką część majątku narodowego, od wieków w Polsz-cze nieruchomą.Sumy instytutowe zostawione przy dobrach nie nastręczały mu żadnej okazjiwdania się w administracją, która do skarbu nie należała; spłacone przez bank, przechodziłydo depozytu bankowego, gdzie przez ministra z łatwością użyte być mogły bądz do opędzeniawewnętrznych wydatków po zmarnowaniu innych zasobów, bądz na zewnętrzne Moskwypotrzeby.Ten ostatni punkt jest najważniejszy.Widziała Europa, wiedział to dobrze i książęLubecki, jak snadno było Katarzynie pokonać rewolucją 94 roku po rozbiciu banków war-szawskich Teppera, Prota Potockiego, Kabryta, Blanka, Szulca i Heiziera, u których naten-czas skoncentrował się był cały pieniężny majątek obywatelski.129 Zęby tedy na wszelki przy-padek być w możności zrobienia podobnego finansowego coup detat w Polszcze konstytucyj-nej, żeby mieć wszystko w ręku i wszystko jednym ciosem, w jednym mgnieniu oka wniweczobrócić, żeby, krótko mówiąc, uorganizować ruinę całego majątku Polski kongresowej: dotego zmierzały starania Lubeckiego.W to położył on całą usilność swego geniuszu.Zróbmy tu ogólną uwagę pożyteczną dla Polski: w kraju małym, olśnionym przeważną ob-cą władzą, w kraju potrzebującym dobijać się swej niepodległości zbrojnymi powstaniami,bank, instytucja ziemska kredytowa i wszelkie inne w związku z nimi będące operacje finan-sowe, w teorii i w państwach wielkich udzielnych najkorzystniejsze, najdobroczynniejsze dlaprzemysłu i rolnictwa, mają swoje polityczną bardzo niebezpieczną stronę.Kraje niepodległeniechaj w kurs puszczają cały swój gruntowy majątek, nic to im nie zaszkodzi; kraje zamie-rzające wyjarzmió się spod obcej przemocy niechaj nigdy nie tykają, co jest w nich nieru-chomego, niechaj się starają nawet ruchomym rzeczom u siebie nadać charakter wieczności,póki rewolucja nie wybuchnie.Na tym polega ich zbawienie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]